بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - مهر / سیاست‌های تجاری و تعرفه‌ای دولت دونالد ترامپ، به‌ویژه در قالب جنگ تجاری با چین، نقشی محوری در شکل‌گیری و تشدید رقابت ژئوپلیتیکی در حوزه تراشه‌ها داشته‌است.
در سال‌های اخیر، صنعت تراشه به یکی از کانون‌های اصلی و راهبردی تنش‌های ژئوپلیتیکی میان ایالات متحده و جمهوری خلق چین تبدیل شده است؛ صنعتی که در قلب تحولات فناورانه، نظامی و اقتصادی جهان قرار دارد. تراشه‌ها نه‌تنها زیرساخت حیاتی برای ابزارهای دیجیتال مصرفی هستند، بلکه در سامانه‌های نظامی، هوش مصنوعی، خودروهای خودران، زیرساخت‌های ارتباطی و حتی صنایع انرژی نقش کلیدی دارند. از همین رو، تسلط بر زنجیره تأمین این صنعت، مزیتی ژئواستراتژیک تلقی می‌شود.
در این بستر، سیاست‌های تجاری و تعرفه‌ای دولت دونالد ترامپ، به‌ویژه در قالب جنگ تجاری با چین، نقشی محوری در شکل‌گیری و تشدید این رقابت ژئوپلیتیکی داشته‌اند. دولت ترامپ در روزهای اخیر ضمن اعلام معافیت موقت تجهیزات الکترونیکی و تراشه‌ها از تعرفه‌های تجاری وضع شده، اعلام کرد که طی روزهای آتی تعرفه‌ای ویژه برای نیمه‌هادی‌ها وضع خواهد کرد. وی با اتکا به ادبیاتی مبتنی بر «بازگرداندن شغل‌ها به خاک آمریکا» و «کاهش وابستگی به چین»، اقدام به وضع محدودیت‌های صادراتی و آغاز تحقیقات امنیتی پیرامون واردات تراشه‌ها و تجهیزات مرتبط کرده است.
هدف اصلی این سیاست‌ها، بازگرداندن ظرفیت‌های تولیدی به داخل آمریکا، تقویت خودکفایی فناورانه و در عین حال، مهار پیشرفت فنی چین در حوزه‌هایی چون پردازنده‌های گرافیکی و کاربردهای هوش مصنوعی اعلام شده است. با این حال، داده‌ها، تحلیل‌ها و تحولات سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این رویکردها نه‌تنها به تضعیف چین منجر نشده‌اند، بلکه با ایجاد انگیزه‌های راهبردی و تزریق منابع گسترده به صنعت داخلی چین، ممکن است به رشد شتابان این کشور در حوزه میکروالکترونیک منجر شده باشند.
محدودسازی صادرات و پیامدهای ناخواسته
در پی اعمال محدودیت‌های صادراتی علیه شرکت‌هایی مانند انویدیا و «AMD»، این شرکت‌ها با زیان‌های مالی چشم‌گیری مواجه شدند. انویدیا در گزارش خود به کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC) اعلام کرد که الزامات جدید برای صدور مجوز صادرات تراشه‌های سری «H20» به چین، می‌تواند زیانی بالغ بر 5.5 میلیارد دلار به این شرکت وارد کند. همچنین شرکت «AMD» نیز پیش‌بینی کرده است که ممکن است تا 800 میلیون دلار از سود خود را در فرایند تعرفه‌گذاری دولت ترامپ از دست بدهد. این در حالی است که هر دو شرکت تلاش کرده بودند با طراحی تراشه‌های ویژه بازار چین، همچنان در چارچوب محدودیت‌های قبلی، سهم خود را در این بازار حفظ کنند.
از سوی دیگر، این ممنوعیت‌ها موجب شده تا چین انگیزه بیشتری برای بومی‌سازی زنجیره تأمین نیمه‌رساناها پیدا کند. بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که فشارهای اعمال‌شده می‌تواند به سود شرکت‌هایی مانند هوآوی تمام شود؛ شرکت‌های بزرگی که اکنون با حمایت‌های گسترده دولت چین، در حال گسترش توانمندی‌های طراحی و تولید تراشه‌های داخلی هستند. به‌عبارتی، سیاست ایالات متحده برای محدودسازی چین، در واقع به کاتالیزور رشد صنعت تراشه در این کشور تبدیل شده است.
شعار تولید تراشه در خاک آمریکا
در ادامه پس لرزه‌های سیاستگذاری ترامپ در حوزه فناوری، شرکت AMD اعلام کرد تراشه‌های پردازنده کلیدی خود را به زودی در واحد تولیدی جدید شرکت TSMC در ایالت آریزونای آمریکا تولید می‌کند.
محصولات AMD تابه اکنون براساس قراردادی با TSMC در واحدهای این شرکت در تایوان ساخته می‌شد.
همچنین AMD اعلام کرد فرایند ادغام ZT Systems، یک تامین کننده بزرگ سرورهای هوش مصنوعی در آمریکا را تکمیل کرده است.
علاوه بر AMD، اپل و انویدیا نیز اعلام کرده‌اند برخی از تراشه‌هایشان در واحد TSMC در آریزونا ساخته می‌شود.
در این راستا انویدیا تصمیم دارد طی چهارسال آینده با کمک تراشه سازانی مانند TSMC سرورهای هوش مصنوعی به ارزش 500 میلیارد دلار را در آمریکا بسازد.
این بیانیه شامل تولید تراشه‌های «Blackwell AI» در کارخانه TSMC در ایالت آریزونا و واحدهای ابررایانه سازی در تگزاس به وسیله فاکسکان و Wistron است که پیش بینی می‌شود بین 12 تا 15 ماه آینده تسریع شود.
اقدام مذکور انویدیا را به عنوان غول تراشه سازی که بیشتر پردازشگرهای آن در تایوان تولید می‌شود با گروهی از شرکت‌های فناوری که متعهد شده‌اند تولیداتشان را به آمریکا بازگردانند، در بحبوحه تهدیدهای اعمال تعرفه‌های شدید از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، همسو می‌کند.
گیل لوریا تحلیل گر موسسه دی‌ای دیویدسون می‌گوید: بدون فشار دولت ترامپ احتمال اندکی وجود داشت که انویدیا هر گونه تولید محصولاتش را از تایوان به آمریکا منتقل کند. رقم 500 میلیارد دلار بسیار اغراق آمیز است، مانند اپل که یک وعده 500 میلیارد دلاری داد.
وعده اپل برای تولید در خاک آمریکا
اپل نیز که بخش اعظم آیفون‌های خود را در چین مونتاژ می‌کند در فوریه 2025 میلادی وعده سرمایه گذاری 500 میلیارد دلاری در آمریکا طی چهار سال آینده را داد که شامل یک کارخانه برای تولید سرورهای هوش مصنوعی در آمریکا می‌شود.
خبر سرمایه گذاری نجومی انویدیا در آمریکا چند ساعت پس از اعلام معافیت دستگاه‌های الکترونیکی از جمله موبایل از تعرفه‌های متقابل با چین منتشر شد این در حالی است که بعداً اعلام شد تعرفه‌های وارداتی تراشه‌ها طی روزهای آینده اعلام می‌شود.
تأثیر بر تولیدکنندگان تجهیزات نیمه‌رسانا
تعرفه‌های پیشنهادی دولت ترامپ نه‌تنها تولیدکنندگان تراشه بلکه شرکت‌های سازنده تجهیزات پیچیده ساخت نیمه‌هادی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. تخمین‌های اولیه نشان می‌دهد سه شرکت بزرگ «Applied Materials» و «Lam Research» و «KLA» هر یک ممکن است سالانه تا 350 میلیون دلار زیان ببینند. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، این زیان‌ها عمدتاً ناشی از کاهش فروش، هزینه‌های یافتن تأمین‌کنندگان جایگزین و تطبیق با مقررات جدید است. گزارش‌ها حاکی از آن است که در مجموع، ضررهای این بخش در اثر قوانین تجاری جدید آمریکا می‌تواند بیش از یک میلیارد دلار در سال باشد.
ساخت تجهیزات نیمه‌هادی نیازمند تأمین هزاران قطعه تخصصی است. در چنین شرایطی، اعمال محدودیت‌های صادراتی باعث اختلال در زنجیره تأمین، افزایش هزینه‌های عملیاتی و کاهش انعطاف‌پذیری شرکت‌ها شده است. در مقابل، کشورهایی از جمله ژاپن، تایوان و کره‌جنوبی با ارائه حمایت‌های یارانه‌ای و سیاست‌های پایدار، محیط مساعدتری برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در صنعت تراشه فراهم کرده‌اند.
چالش‌های داخلی و موانع مهاجرتی
یکی از موانع کلیدی در مسیر تحقق هدف بازگشت تولید تراشه به داخل خاک ایالات متحده، کمبود مزمن نیروی کار متخصص و باتجربه در حوزه‌هایی نظیر طراحی تراشه، مهندسی ساخت، نانوفناوری و فیزیک کاربردی است. کارشناسان معتقدند در حالی‌که کشورهای آسیایی مانند تایوان، کره جنوبی و چین از دهه‌ها پیش با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی، نیروی انسانی متخصص مورد نیاز خود را پرورش داده‌اند، ایالات متحده با شکافی رو به گسترش در زنجیره تأمین انسانی مواجه است.
سیاست‌های مهاجرتی سخت‌گیرانه دولت ترامپ، به‌ویژه در محدودسازی صدور و تمدید ویزاهای تخصصی نظیر «H-1B» نیز موجب کاهش چشمگیر ورود استعدادهای فنی از کشورهایی مانند چین و هند شده است؛ کشورهایی که بخش عمده‌ای از مهندسان شاغل در صنعت فناوری آمریکا را تأمین می‌کردند. حتی شرکت‌های بزرگ فناوری مانند تسلا، گوگل و اینتل نیز در جذب و حفظ این نیروها با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده‌اند، تا جایی که برخی پروژه‌ها در این کشور با کندی یا تعویق روبه‌رو هستند.
با عنایت به وضعیت کنونی، اجرای طرح‌های عظیمی مانند پروژه 100 میلیارد دلاری شرکت «TSMC» در آریزونا که قرار است سه کارخانه تولید تراشه پیشرفته جدید را در آمریکا احداث کند، با چالش‌های متعددی از جمله افزایش شدید هزینه‌های ساخت، کمبود نیروی ماهر بومی، تأخیر در تکمیل پروژه و حتی نارضایتی اتحادیه‌های کارگری مواجه شده است. به گفته کارشناسان، تأمین نیروی متخصص برای راه‌اندازی و بهره‌برداری از این کارخانه‌ها نیازمند بازبینی اساسی در سیاست‌های مهاجرتی، همکاری گسترده با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و شکل‌گیری اکوسیستم پایدار آموزش و اشتغال فناورانه در سطح ملی آمریکا است.
تحلیلگران بر این عقیده‌اند که در غیاب چنین اصلاحاتی، سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه بازسازی صنعت نیمه‌هادی آمریکا ممکن است با بازدهی ناکافی یا شکست مواجه شوند و هدف راهبردی خودکفایی فناورانه به زودی برای این کشور به رویایی دور از دسترس تبدیل شود.
پاسخ جهانی به یک‌جانبه‌گرایی آمریکا
در واکنش به سیاست‌های محدودکننده و یک‌جانبه‌گرایانه ایالات متحده، دیگر قدرت‌های اقتصادی جهان نیز مسیر مقابله به‌مثل یا کاهش وابستگی به زنجیره تأمین تحت رهبری آمریکا را در پیش گرفته‌اند. این روند، خود را در قالب تدوین و اجرای برنامه‌هایی برای توسعه ظرفیت‌های بومی تولید نیمه‌رسانا در کشورهایی نظیر اتحادیه اروپا، چین، هند، کره جنوبی و حتی کشورهای نوظهوری چون ویتنام و اندونزی نشان داده است. این کشورها با درک ریسک‌های ژئوپلیتیکی ناشی از تمرکز تولید در چند نقطه محدود، تلاش دارند تا زیرساخت‌های صنعتی، تحقیقاتی و آموزشی لازم برای تقویت استقلال فناورانه خود را فراهم کنند.
در این میان، چین با بهره‌گیری از منابع مالی گسترده و برنامه‌ریزی متمرکز دولتی، راهبردی چندوجهی در پیش گرفته است. این راهبرد شامل سرمایه‌گذاری در زنجیره کامل تولید تراشه، تقویت شرکت‌های داخلی همچون هوآوی و «SMIC» و همچنین گسترش بازارهای صادراتی در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین می‌شود. توسعه فعالیت‌های هوآوی در کشورهایی نظیر امارات متحده عربی، عربستان سعودی، مالزی، تایلند، نیجریه و برزیل نمونه‌ای از تلاش‌های چین برای کاهش وابستگی به بازار ایالات متحده و دسترسی به بازارهای جایگزین است.
در سطح اتحادیه اروپا نیز طرح‌هایی نظیر «European Chips Act» با هدف افزایش سهم اروپا در تولید جهانی تراشه، ارتقای امنیت فناوری و کاهش وابستگی به تأمین‌کنندگان آسیایی و آمریکایی در حال پیاده‌سازی است. علاوه بر این، هند نیز از طریق اعطای یارانه‌های تولیدی، تسهیل مجوزها و ایجاد مناطق ویژه صنعتی، گام‌هایی جدی برای ورود به زنجیره جهانی نیمه‌رسانا برداشته است.
مجموع این اقدامات نشان می‌دهد یک روند چندقطبی جهانی در حال شکل‌گیری است که در آن وابستگی به یک یا دو کشور در زنجیره ارزش تراشه‌ها، جای خود را به ساختارهای متنوع‌تر، منطقه‌ای و مقاوم‌تر خواهد داد؛ روندی که نه‌تنها توازن قدرت در این صنعت را تغییر خواهد داد، بلکه ساختار اقتصاد جهانی فناوری را نیز متحول خواهد ساخت.
جمع‌بندی
در نهایت، به نظر می‌رسد که بر خلاف اهداف اعلام‌شده مبنی بر بازگرداندن مشاغل، ارتقای خودکفایی فناورانه و مهار رشد چین، سیاست‌های تجاری احتمالی دولت ترامپ در حوزه تراشه نه‌تنها به تقویت موقعیت ایالات متحده منجر نخواهند شد، بلکه عملاً با ایجاد اختلال در زنجیره جهانی تأمین، رقبای آسیایی را به سمت سرمایه‌گذاری مضاعف در بخش تحقیق و توسعه، افزایش ظرفیت تولید داخلی و تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی سوق می‌دهند.
به عقیده کارشناسان، سیاست‌هایی که بر مبنای محدودیت، فشار و تقابل تنظیم شده‌اند، در مواجهه با صنعتی که ماهیتاً بر همکاری بین‌المللی، انتقال فناوری و بهره‌مندی از زنجیره تأمین چندملیتی استوار است، اثربخشی محدودی خواهند داشت. صنعت تراشه نه‌تنها از نظر فنی بسیار پیچیده و پرهزینه است، بلکه ساختار آن به گونه‌ای شکل گرفته که هیچ کشوری به‌تنهایی قادر به مدیریت کامل زنجیره تأمین آن نیست.
از همین روی، دستیابی به ظرفیت‌های تولیدی پایدار در این حوزه، نیازمند رویکردی جامع و آینده‌نگرانه است که در آن سرمایه‌گذاری بلندمدت، بهره‌گیری از نیروی انسانی متخصص و بازنگری در سیاست‌های تجاری با نگاهی مشارکتی و چندجانبه‌گرا جایگاهی محوری دارد؛ عناصری که در دوره ترامپ یا مورد غفلت قرار گرفته یا به‌کلی نفی شده‌اند.
همان‌گونه که تحلیل‌گران متعددی هشدار داده‌اند، تداوم چنین رویکردی می‌تواند به واگذاری رهبری بازار جهانی تراشه به رقبایی چون چین بینجامد؛ رقبایی که با پشتوانه مالی قوی، راهبردهای بلندمدت و اراده سیاسی متمرکز، در حال حرکت سریع به‌سوی تسلط بر فناوری‌های پیشرفته این حوزه هستند.