بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - زومیت / در یک سال گذشته بسیاری از زنان در اصفهان بدون خودرو، بارها پیامک‌های تذکر حجاب دریافت کرده‌اند. این سیستم نظارتی چگونه کار می‌کند؟
کارشناسان فناوری و اطلاعات با اطمینان تأکید می‌کنند که هدف‌گیری دقیق برای ارسال پیامک‌های تذکر حجاب به عابران پیاده در اصفهان بدون استفاده از هوش مصنوعی عملاً شدنی نیست. ترکیبی از نیروی انسانی، پردازش تصاویر دوربین‌های مداربسته، آنالیز هوش مصنوعی، ردیابی سیگنال‌های سیم‌کارت، اطلاعات بانکی و سوابق تردد در نقاط مختلف شهر، در یک سال گذشته باعث شده بسیاری از زنان – بدون نیاز به ثبت پلاک خودرو– پیامک‌های تذکر حجاب دریافت کنند. در گزارش پیش رو، با 7 نفر از این زنان گفت‌وگو کرده‌ایم و اظهاراتشان را با دو کارشناس فناوری و اطلاعات در میان گذاشته‌ایم تا راز تکنولوژی پشت این نظارت را بررسی کنیم: سیستم پیامک حجاب به عابران پیاده چگونه کار می‌کند؟
فرضیه اول: شناسایی با کمک دوربین‌ها
بین همه زنان توافق وجود دارد که پیامک‌هایشان از مکان‌هایی ارسال شده که مجهز به دوربین مداربسته بوده است. زنانی که پس از دریافت سه پیامک به دادگاه احضار شدند، تصاویری با کیفیت بالا از خودشان روی میز قاضی دیده‌اند. این در حالی است که پیش‌تر، تجربه دریافت‌کنندگان پیامک‌های تذکر حجاب رانندگان خودرو در شهرهای دیگر از کیفیت پایین تصاویر دوربین‌ها حکایت داشت که حتی گاهی منجر به افزایش خطا شده بود. دوربین‌‌ها قابلیت تشخیص هویت افراد عابر پیاده را ندارند. آنها فقط می‌تواند اطلاعات را ثبت و ضبط کنند. پس در اصفهان بعد از ثبت تصویر عکس‌های افراد کجا و چطور آنالیز می‌شوند؟
ارزیابی فرضیه: یک فعال بازار سیستم‌های نظارت تصویری و پردازش انبوه داده می‌گوید که سال گذشته گشتی در نمایشگاه «ایپاس» نشان می‌داد شرکت‌های زیادی در حال تولید دستگاه‌های نظارتی هستند. نیروی انتظامی هر سال این نمایشگاه بین‌المللی را برگزار می‌کند تا آخرین تکنولوژی‌ها و تجهیزات نظارتی و پلیسی را به نمایش بگذارد. این کارشناس می‌گوید: «چند شرکت‌ معروف نرم‌افزاری و سخت افزاری تشخیص چهره در کشور وجود دارد که امکانات خود را با هوش مصنوعی بهینه‌سازی کرده‌اند. سال قبل دست‌کم هفت یا هشت شرکت مطرح در حوزه نظارت تصویری، تشخیص چهره و شناسایی پلاک در نمایشگاه حضور داشتند که بعضی از آن‌ها هوش مصنوعی را به سیستم‌های پردازش تصویرشان اضافه کرده بودند و در مناقصه‌ها، با شفافیت کامل، با نهادهای حاکمیتی همکاری می‌کردند. یکی از این شرکت‌ها که در نمایشگاه حضور داشت، مجری پروژه فیلترینگ هم هست و هنوز هم پشتیبانی آن را بر عهده دارد.»
پروفایل تصویری شما در حال تکمیل است
حتی اگر فرضا دوربین‌ها بتوانند این تصاویر را کنار هم بگذارند مگر دیتاسنترهای حاکمیتی چقدر عکس یادگاری از ما دارند؟
تصاویر سه در چهار گواهینامه و پاسپورت ما که بیشتر از هر چیز شبیه به مجرمان در حال تعقیب ثبت شده هیچ نسبتی با تصاویر واقعیمان ندارد. پس دوربین‌ها چطور هویتمان را با آنها انطباق می‌دهند؟ کارشناسان می‌گویند که از روش‌های دیگری برای جمع‌آوری اطلاعات کمک گرفته می‌شود. یک پازل کلی باید در نظر بگیریم که روزانه قطعه‌های جدیدی به آن اضافه می‌شود تا تصویر کلی ما کامل شود. سعید سوزنگر، کارشناس امنیت سایبری احتمال می‌دهد که ارسال پیامک تذکر حجاب به زنان بدون خودرو با ترکیبی از چند روش به خروجی امروز رسیده است. چه روش‌هایی؟ ترکیب تصاویر دوربین به همراه سیگنال‌های سیم کارت، تراکنش بانکی، ترددهای مجدد افراد بدون روسری، اطلاعات آمران معروف و نهی از منکر و ... .
فرضیه دوم: مکان‌یابی از روی سیم‌کارت
یکی از دیگر فرضیه‌ها این است که تصاویر افراد را دوربین‌ها دریافت می‌کنند و هویتشان را سیم‌کارت‌هایشان افشا می‌کند. هر شماره تلفن همراه به یک هویت مشخص در پایگاه داده‌های اپراتورهای مخابراتی متصل است و اگر دستگاهی روشن باشد و به شبکه متصل شود، هویت مالک آن از طریق شماره سریال گوشی (IMEI) و سیم‌کارت قابل شناسایی است. درنتیجه تصویر بدون حجاب هر فرد که شناسایی شد، با ردیابی سیگنال سیم‌کارت او می‌توان به اطلاعات هویتی او پی برد.
ارزیابی فرضیه: سعید سوزنگر، معتقد است که ردیابی افراد با سیم‌کارت شدنی است، اما خیلی دقیق نیست. به گفته او از یک مثلث بین سه دکل مخابراتی می‌شود تشخیص داد که این فرد با این سیم کارت کجا قرار دارد، اما برای ارسال پیامک و تشخیص هویت افراد باید محدوده قلمروها را کوچک و کوچک‌تر کرد تا احتمال خطا کاهش یابد. به همین دلیل استفاده از این روش دقت بالایی ندارد. ممکن است از مکان‌یابی سیم‌کارت‌ها استفاده شود، اما این آخرین راه حل نیست.
فرضیه سوم: پیدا کردن افراد از روی کارت بانکی
یکی از کاربران ایکس (توییتر سابق) ایده جدیدتری دارد. او نوشته اولین پیامک حجاب را تقریبا هم زمان با استفاده از کارت بانکی‌اش گرفته است. تجربه او قابل تعمیم نیست و مثال‌های نقض زیادی دارد. برای مثال سه زن دیگری که زومیت با آنها گفت‌وگو داشته روز حضور در خیابان و دریافت پیامک، هیچ خریدی نداشتند. آیا ارتباط بین داده‌های تصویری دوربین‌ها با اطلاعات بانکی امکان‌پذیر است؟
ارزیابی فرضیه: یک کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات به زومیت می‌گوید: «دوربین‌های بانک‌ها برای امنیت شما و خودشان هر بار از مقابل دستگاه‌های خودپرداز عبور می‌کنید از شما عکس و فیلم می‌گیرند. اگر مقابل آنها بی‌حجاب باشید پرونده شما را تکمیل می‌کنند. اما حتی اگر با حجاب هم باشید احتمال این وجود دارد که کل ATMها در حال ذخیره تصاویر باشند که در دوربین‌های شهری بتوانند تصاویر افراد را راحت تر تشخیص دهند.» به جز دوربین‌های دستگاه‌های خودپرداز، هر تراکنش بانکی در این محدوده می‌تواند به مجموعه اطلاعات جمع‌آوری شده و انطباق آن با تصاویر زنان بدون روسری کمک کند.
«می‌توانند از ساعت تراکنش‌های بانکی برای صحت‌سنجی استفاده کنند تا ماهیت فرد پیدا شود و عکس را با اطلاعات هویتی او در ثبت احوال مطابقت دهند.»- ، سوزنگر، امنیت سایبری
نتیجه نهایی: مکانیسم ترکیبی ردیابی
گفت‌و‌گوهای زومیت نشان می‌دهد که ایستگاه متروی اصفهان، پاساژ سیتی‌سنتر، حوالی چهارباغ پایین نزدیک خیابان آمادگاه، محله جلفا در نزدیکی کلیسای وانک، خیابان نیکبخت، خیابان نظر، محدوده میدان نقش‌جهان و چهارباغ بالا از پرتکرارترین نقاطی هستند که زنان پیامک‌های تذکر حجاب را دریافت کرده‌اند. البته این سیستم بدون خطا هم نبوده است. چنانچه یکی از زنان در گفت و گو با زومیت روایت می‌کند که پیامک تذکر حجاب را به نام او اما به سیم کارت متعلق به فرزندش ارسال کرده‌اند. همچنین دختر نوجوانی می‌گوید کل تعطیلات عید در مشهد بوده اما اخیرا پیامک تذکر حجاب خود را در اصفهان دریافت کرده است.
تحلیل کلی سوزنگر درباره نحوه عملکرد مکانیسم ارسال این پیامک‌ها این است: «به نظر من در منطقه کوچکی ابزار را در اختیار تعداد زیادی از منابع انسانی قرار دادند و کار را اینطور شروع کردند: سیگنال موبایل افراد حاضر در منطقه را تهیه کردند. فهرست افرادی که در این محدوده و در این ساعات خرید کرده‌اند را آماده دارند. فهرست افرادی که در این منطقه حضور دارند و دوباره تصویرشان به عنوان بی‌حجاب تشخیص داده شده هم در دست گرفته‌اند. با کنار هم گذاشتن این فهرست‌ها به خروجی افراد جدیدی می‌رسند که روسری نداشتند و برایشان پیامک ارسال می‌کنند.» ضمن اینکه به عقیده او بخشی دیگر از پیامک‌ها هم از سوی آمران به معروف و نهی از منکر ارسال می‌شود که دیگر این پیچیدگی‌ها را ندارد.
یک بار شناسایی، همیشه زیر ذره‌بین
بعضی از زنان مصاحبه شده چند نمونه از این فرضیات را قبلا آزمایش کرده‌اند. «ب» چند روز بعد از دریافت اولین پیامک در محدوده پاساژ «سیتی سنتر» اصفهان دوباره با گوشی خاموش وارد پاساژ می‌شود و یک روز بعد از این پاساژگردی باز هم پیامک تذکر حجاب دریافت می‌کند. زن دیگری هم می‌گوید اولین بار در «سیتی سنتر» اصفهان پیامک جریمه حجاب دریافت می‌کند و همان اول برای او در سامانه ثنا پرونده باز می‌شود. پیامک دوم را در میدان نقش جهان در حالی که عینک آفتابی به چشم داشته و شال فقط گاهی از سرش لغزیده، دریافت می‌کند. نفر سوم می‌گوید بعد از دریافت پیامک دوم همیشه نگران این بوده که روسری از سرش نیفتد با این حال یک بار محدوده چهارباغ روسری از سرش لیز می‌خورد. دو روز بعد بابت همین چند ثانیه برای او پیامک آخر ارسال می‌شود. سعید سوزنگر، کارشناس امنیت سایبری درباره تجربه این افراد می‌گوید: «زنان وقتی که یک بار شناسایی شدند، دفعه دوم راحت‌تر تشخیص داده می‌شوند.» یعنی حساسیت دوربین‌‌ها روی رفت‌وآمد آنها بیشتر می‌شود.
دوربین‌ها افتادن روسری را تشخیص می‌دهند؟
فعالان بازار دوربین‌های مداربسته می‌گویند این که دوربین بتواند فردی را دنبال کند قبلا فقط در فیلم‌های جاسوسی دیده می‌شد؛ اما حالا خیلی عادی می‌شود یک عکس به سیستم داد، او را تگ و در کل دوربین‌های کشور دنبال کرد. اینطور که آنها توضیح می‌دهند نرم‌افزارهای تشخیص چهره زیاد پیچیده نیستند.
این دستگاه‌ها همان نرم‌افزارهای ثبت ورود و خروج کارمندان هستند که در شرکت‌ها استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها چطور با حجاب را از بی‌حجاب تشخیص می‌دهند؟ سوزنگر می‌گوید:«برای سیستم پردازش تصویر برخی از دوربین‌ها می‌شود تعریف کرد که برای مثال شخص A اگر با کیف وارد ساختمان شد و بدون کیف خارج شد خبر بدهد. این‌ دوربین‌ها هم به همین شکل کار می‌کنند. آن‌ها همه موارد بی‌حجابی را بررسی نمی‌کنند؛ بلکه برایشان مجموعه‌ای از حساسیت‌ها (یا trigger) تعریف شده است. اگر در ناحیه سر پوششی مشاهده نشود، سیستم برچسب می‌زند که این فرد باید بررسی شود در چه ساعتی، در کجا و در کدام فروشگاه‌ها حضور داشته است و سپس این اطلاعات کنار هم قرار می‌گیرند.» همه این‌ها در یک پایگاه پردازش تصویر اتفاق می‌افتد که از هوش مصنوعی هم استفاده می‌کند.
مجازات تبلیغ علیه حجاب در فضای مجازی؛ از حذف صفحه تا معرفی به مراجع قضایی
چرخی در بازار دوربین‌های مداربسته نشان می‌دهد که ساده‌ترین آنها هم قابلیت تشخیص چهره دارند. بعضی از نرم افزارها روی دوربین نصب می‌شوند و فقط می‌توانند عدد پلاک را تشخیص دهند اما برخی از نرم‌افزارها نه روی دوربین بلکه روی سرورها نصب می‌شوند.
اینطور که یک کارشناس حوزه فناوری اطلاعات می‌گوید «از سال 1401 تا امروز کمتر سیستم نظارت تصویری بوده که به سیستم‌های تشخیص‌ هویت اطلاعاتی و انتظامی وصل نشده باشد. از قضا این روزها استقبال زیادی از سمت ارگان‌ها برای خرید دستگاه‌های پردازش تصویری دیده می‌شود که کاربردهای ضد تروریستی هم دارد اما ممکن است بخشی از این استقبال به نیت تکمیل کیفیت تصویر افراد در دیتابیس‌ها رخ داده باشد.
برداشت من این است که در سه سال گذشته سیستم‌های نظارت تصویری همه نهادهای دولتی به دیتابیسی متصل شده‌اند که بشوند از آن چهره افراد را استخراج کرد.» حالا اینطور به نظر می‌رسد که اصفهان زودتر از هر استان دیگری در حال پیش‌دستی کردن از این قابلیت بوده است.
روز چهارشنبه بیستم فروردین ماه مدیرعامل شرکت کنترل ترافیک شهرداری از اضافه شدن 15 هزار دوربین نظارت تصویری به تهران تا پایان سال خبر داد. دوربین‌هایی که در کنار وظایف اصلی خود می‌توانند پروفایل تصویری ما را کامل کنند.
پیامک‌ها قانونی هستند؟
سیر ارسال پیامک‌ها به این شکل است:
1. ابتدا ستاد امر به معروف و نهی از منکر پیامک اول را ارسال می‌کند که در متن آِن درخواست شده زنان حجابشان را رعایت کنند.
2. در پیامک دومی که معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان اصفهان ارسال می‌کند تهدید شده فرد در صورت تکرار دوباره «تحت پیگرد قضایی» قرار می‌گیرد.
3. بار سوم هم فرماندهی انتظامی استان اصفهان است که پیام می‌فرستد. این بار لحن آن تندتر می‌شود و براساس قانون مجازات اسلامی، عنوان اتهامی زنان را «جریحه‌دار کردن عفت عمومی» اعلام می‌کند.
محسن برهانی، حقوقدان دو ایراد به این پیامک آخر می‌گیرد و درباره آن می‌نویسد: «این آپشن حتی در قانون حجاب قفل است.» به گفته او اولا رعایت نکردن حجاب زیرمجموعه قانون تعزیرات قرار گرفته و ارتباطی با «جریحه دار شدن عفت عمومی» ندارد و دوما متن پیامک‌ها تهدیدآمیز است و تهدید شهروندان وجاهت قانونی ندارد.