بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - ایسنا /فناوری نانو به یکی از حوزه‌های کلیدی در ایران تبدیل شده و در صنایع مختلفی مانند عمران، خودرو، نفت و پتروشیمی، نانومواد و کالاهای خانگی تحولات چشمگیری ایجاد کرده است.
فناوری نانو در ایران به حوزه‌ای کلیدی تبدیل شده و در صنایع متعددی مانند عمران و ساختمان، خودرو، مواد شیمیایی، نفت و پتروشیمی، نانومواد و کالاهای خانگی نقش مهمی ایفا کرده است. در عمران و ساختمان، محصولاتی مانند بتن‌های نانویی مقاوم، شیشه‌های کنترل‌کننده انرژی و رنگ‌های خودتمیزشونده به کاهش هزینه‌های نگهداری و افزایش دوام سازه‌ها کمک کرده‌اند.
صنعت خودرو و حمل‌ونقل نیز از مبدل‌های نانوکاتالیستی، لاستیک‌های مقاوم و پوشش‌های ضدخش بهره برده و منجر به کاهش مصرف سوخت و افزایش طول عمر قطعات شده است. در مواد شیمیایی، تولید رنگ‌های نانویی و مواد ضدعفونی‌کننده رشد قابل‌توجهی داشته است.
ایران همچنین در تولید نانومواد، از جمله نانوذرات فلزی و انواع پودرها و افزودنی‌ها، موفق بوده و بسیاری از صنایع داخلی به این مواد وابسته‌اند. در کالاهای خانگی نیز فیلترهای تصفیه آب، یخچال‌های آنتی‌باکتریال و پوشش‌های مقاوم در برابر لکه بهبود کیفیت محصولات را به همراه داشته‌اند. نفت و پتروشیمی نیز با استفاده از نانوکاتالیست‌ها بهره‌وری پالایشگاه‌ها را افزایش داده است. 
دستاوردهای نانویی کشور در حوزه‌های مختلف به این شرح است:
عمران و ساختمان (34.7 درصد از بازار)
بزرگ‌ترین سهم از بازار محصولات نانو در ایران متعلق به بخش عمران و ساختمان است. نانومواد در بهبود کیفیت مصالح ساختمانی، افزایش مقاومت بتن، عایق‌های حرارتی و صوتی و افزایش دوام سازه‌ها کاربرد گسترده‌ای دارند. چند نمونه از محصولات ایرانی مبتنی بر فناوری نانو در این حوزه به این شرح است:
نانو بتن سبک و مقاوم: این نوع بتن دارای نانوذرات سیلیکا است که باعث افزایش مقاومت مکانیکی و کاهش ترک‌خوردگی می‌شود. از این فناوری در پروژه‌های عمرانی بزرگ برای افزایش دوام سازه‌ها استفاده شده است.
رنگ‌های نانویی ضدآب و خودتمیزشونده: این رنگ‌ها بر پایه نانومواد طراحی شده‌اند که سطح ساختمان را در برابر آلودگی‌ها، رطوبت و اشعه UV مقاوم می‌کند. در نمای ساختمان‌های شهری و صنعتی مورد استفاده قرار گرفته و باعث کاهش هزینه‌های نگهداری می‌شود. شهرداری تهران نیز از این رنگ‌ها استفاده کرده است.
شیشه‌های نانویی کنترل‌کننده انرژی: این شیشه‌ها دارای لایه‌های نانویی هستند که از هدررفت انرژی جلوگیری کرده و خاصیت خودتمیزشوندگی دارند. در ساختمان‌های اداری و مسکونی مدرن برای بهینه‌سازی مصرف انرژی به کار می‌روند. این شیشه‌ها به تولید انبوه رسیده و در سازه‌های شهری استفاده می‌شوند. عایق‌های حرارتی و صوتی نانویی این عایق‌ها از نانوذرات سیلیکا و آئروژل تشکیل شده‌اند و تأثیر بسزایی در کاهش مصرف انرژی ساختمان دارند. در دیوارهای خارجی، سقف‌ها و کف ساختمان‌ها به‌ویژه در پروژه‌های ساختمانی کم‌مصرف به کار گرفته شده است.
کاشی و سرامیک‌های آنتی‌باکتریال و ضدخش: این محصولات با استفاده از نانومواد دارای خاصیت ضدباکتری، ضدلک و خودتمیزشوندگی هستند. در بیمارستان‌ها، هتل‌ها و ساختمان‌های لوکس به دلیل اثرات مثبت بهداشتی و کاهش هزینه‌های نظافت کاربرد دارند.
پیشنهادات برای توسعه بازار
با توجه به سهم قابل توجه این حوزه در بهره‌مندی از فناوری‌نانو، توسعه همکاری با شرکت‌های ساختمانی برای استفاده گسترده‌تر از محصولات نانویی در پروژه‌های عمرانی پیشنهاد می‌شود. تشویق سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه برای تولید مصالح نانویی مقرون‌به‌صرفه و تدوین استانداردهای ملی برای مصالح نانویی و الزام استفاده از آن‌ها در پروژه‌های ملی از دیگر پیشنهادات برای گسترش بازار این حوزه است.
خودرو و حمل‌ونقل (14.8 درصد از بازار)
استفاده از فناوری نانو در صنایع حمل‌ونقل موجب افزایش کارایی خودروها، کاهش مصرف سوخت و افزایش ایمنی شده است. این فناوری در تولید لاستیک‌های مقاوم‌تر، شیشه‌های خودتمیزشونده، پوشش‌های ضدخش و سبک‌سازی قطعات کاربرد دارد. در ادامه سه محصول از این حوزه معرفی می‌شود:
نانوکاتالیست‌های خودرو برای کاهش آلایندگی: در حال حاضر تقریبا برای 90 درصد از خودروهای داخلی، کاتالیست نانویی تولید و به بازار عرضه می‌شود. این کاتالیست‌ها حاوی نانوذرات فلزی مانند پلاتین و پالادیوم هستند که راندمان تبدیل آلاینده‌های خروجی از اگزوز را افزایش می‌دهند. استفاده از این فناوری در خودروهای داخلی باعث کاهش آلایندگی و بهبود کیفیت هوا شده است.
پوشش‌های نانویی ضدخش و آب‌گریز : برای بدنه خودرو این پوشش‌های نانویی روی بدنه خودرو اعمال شده و باعث کاهش خط و خش، جلوگیری از زنگ‌زدگی و افزایش خاصیت آب‌گریزی سطح خودرو می‌شوند.
لاستیک‌های نانویی با دوام بالا لاستیک‌های تقویت‌شده با نانوذرات: این لاستیک‌ها در حال حاضر وارد بازار شده است. این لاستیک‌ها حاوی نانوذرات سیلیکا هستند که باعث افزایش مقاومت سایشی، کاهش مصرف سوخت و بهبود چسبندگی در جاده‌های لغزنده می‌شود.
پیشنهادات برای توسعه بازار
همکاری با شرکت‌های خودروسازی داخلی برای جایگزینی قطعات سنتی با نانومواد. ارائه مشوق‌های مالی برای شرکت‌هایی که از نانومواد در تولید خودروها استفاده می‌کنند.
مواد شیمیایی (11.1 درصد از بازار)
مواد شیمیایی نانویی در حوزه‌هایی مانند رنگ‌ها، پوشش‌ها، کاتالیست‌ها و مواد ضدعفونی‌کننده کاربرد دارند. این بخش از بازار ظرفیت بالایی برای رشد دارد. تولید نانوسلولز، مواد ضدعفونی‌کننده، انواع افزودنی‌های رنگ و پلیمر از جمله محصولات این حوزه هستند.
پیشنهادات برای توسعه بازار: تشویق شرکت‌های پتروشیمی به استفاده از فناوری نانو در تولید مواد جدید. حمایت از استارتاپ‌های فعال در زمینه نانوپوشش‌ها و نانوکاتالیست‌ها. تدوین سیاست‌های حمایتی برای تجاری‌سازی محصولات شیمیایی مبتنی بر فناوری‌نانو.
نانومواد (10٫8 از بازار)
ایران یکی از کشورهای پیشرو در زمینه تولید نانوموادبوده که پیشرفت‌های چشمگیری در تولید مواد اولیه نانویی داشته است. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد زیرساخت‌های لازم موجب شده تا ایران بسیاری از نانومواد پرکاربرد صنعتی و آزمایشگاهی را به تولید برساند. در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها برای تولید محصولات خود از مواد اولیه ایرانی استفاده می‌کنند.
پیشنهادات برای توسعه بازار: تقویت شبکه صادراتی و توسعه بازارهای بین‌المللی کمک به افزایش بیشتر پذیرش صنعتی و بومی‌سازی نانومواد در صنایع داخلی توسعه زیرساخت‌های تولید و کاهش هزینه‌ها.
کالاهای خانگی (6.9 درصد از بازار)
نانو در تولید محصولات خانگی رشد قابل توجهی داشته است و بسیاری از شرکت‌های نام‌آشنای ایرانی برای تولید یخچال، لباس‌شویی، پکیج، رادیاتور و… از فناوری نانو استفاده می‌کنند.
پیشنهادات برای توسعه بازار: معرفی و ترویج محصولات نانویی در بازار مصرف عمومی. همکاری با تولیدکنندگان لوازم خانگی برای افزایش استفاده از فناوری نانو در محصولات. اجرای کمپین‌های آگاهی‌بخشی درباره مزایای محصولات نانویی.
نفت و پتروشیمی (6.2 درصد از بازار)
فناوری نانو در این بخش برای بهبود فرآیندهای استخراج، پالایش و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی به‌کار می‌رود. استفاده از نانوکاتالیست‌ها موجب افزایش بازدهی پالایشگاه‌ها می‌شود. یکی از مهمترین دستاوردهای فناوری‌نانو در بخش نفت و پتروشیمی، توسعه نانوکاتالیست‌های مورد نیاز صنایع داخلی باشد که تقریبا بیشتر نیاز صنعت نفت و پتروشیمی را تامین کرده است. طی سال‌های گذشته تقریبا بیست درصد از کل بازار فناوری‌نانو کشور، به حوزه نانوکاتالیست تعلق داشته است. اعتماد به نانوکاتالیست‌های تولید داخل موجب شده تا شرکت‌های تولیدکننده این نانوکاتالیست‌ها تمرکز بیشتری روی توسعه محصولات جدید داشته باشند و تحقیق و توسعه برای گسترش سبد محصولات نانوکاتالیست ایران‌ساخت را ادامه دهند.
صنعت نفت و گاز در سال‌های اخیر سهم‌خواهی بیشتری از نانوکاتالیست‌های تولید داخل داشته است که دلیل آن را در نقش راهبردی نانوکاتالیست‌ها در این صنعت می‌توان جستجو کرد. با توجه به محدودیت‌های موجود در مسیر واردات نانوکاتالیست‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی موفق شده‌اند به خوبی نیاز بازار به این محصولات راهبردی را تامین کنند و پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های سراسر کشور نیز به دلیل کیفیت و قیمت مناسب اقدام به استفاده از نانوکاتالیست‌های ایران‌ساخت کرده‌اند. روند رو به رشد اقبال به سوی نانوکاتالیست‌های ایرانی مؤید اثربخشی و توان رقابتی این محصولات بوده و حتی می‌توان روی صادرات این محصولات فناوری‌بالا حساب ویژه‌ای باز کرد.
پیشنهادات برای توسعه بازار: سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه نانومواد برای افزایش بازدهی فرآیندهای پالایشگاهی. گسترش همکاری بین دانشگاه‌ها و شرکت‌های نفتی برای توسعه فناوری‌های جدید. اعمال سیاست‌های تشویقی برای شرکت‌هایی که از نانومواد در بهینه‌سازی مصرف انرژی استفاده می‌کنند.
به نقل از ستاد نانو، فناوری نانو در ایران به یکی از حوزه‌های راهبردی تبدیل شده که در صنایع متعددی از جمله عمران و ساختمان، خودرو و حمل‌ونقل، مواد شیمیایی، نفت و پتروشیمی، نانومواد و کالاهای خانگی نقش مهمی ایفا می‌کند. سهم بالای این فناوری در این صنایع نشان‌دهنده پتانسیل بالای آن برای بهبود کیفیت محصولات، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید است. با این حال، چالش‌هایی نظیر محدودیت در بازارهای صادراتی، عدم پذیرش کامل صنعتی و هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه، نیازمند تدوین استراتژی‌های دقیق برای توسعه بیشتر این حوزه هستند.
در مجموع، توسعه فناوری نانو در ایران نیازمند توجه به سه عامل کلیدی است: افزایش صادرات، پذیرش صنعتی و بهینه‌سازی هزینه‌های تولید. با اجرای سیاست‌های مناسب و تقویت همکاری بین دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ، می‌توان سهم بیشتری از بازار جهانی را به دست آورد و مسیر رشد پایدار این فناوری را هموار کرد.