بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - ایسنا /در حالی که ایران ادعای بومی‌سازی 97 درصدی کاتالیست‌ها را مطرح کرده، آمارهای رسمی نشان می‌دهد که همچنان وابستگی قابل‌توجهی به واردات این محصولات وجود دارد. آیا صنعت کاتالیست ایران واقعاً به خودکفایی رسیده یا هنوز چالش‌های بزرگی در این مسیر باقی مانده است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که نبود شفافیت در عملکرد کاتالیست‌های داخلی، یکی از حلقه‌های مفقوده این ادعا است.
گروه کاتالیست یکی از شرکت‌های دانش بنیان تولید کننده کاتالیست گزارشی از وضعیت این محصولات استراتژیک صنعتی تهیه کردند که در آن به تشریح وضعیت بومی‌سازی کاتالیست پرداخته شده است. در این گزارش آمده است که صنعت کاتالیست و جاذب‌های صنعتی در ایران طی سال‌های اخیر به یکی از حوزه‌های راهبردی در صنایع پالایش، پتروشیمی و محیط زیست تبدیل شده است. با این حال، ادعای بومی‌سازی 97 درصدی کاتالیست‌ها که از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی مطرح شده، با چالش‌هایی در تأییدپذیری مواجه است.
واردات همچنان ادامه دارد
طبق آمار گمرک ایران، در سال 1402 حدود 39 میلیون دلار کاتالیست وارد کشور شده است که 30 تا 40 درصد از نیاز داخلی را تأمین می‌کند. این رقم در سال‌های گذشته نیز بالا بوده؛ به‌طوری‌که در سال 1401 معادل 40 میلیون دلار و در سال 1400 حدود 53 میلیون دلار واردات کاتالیست ثبت شده است. این آمار نشان می‌دهد که ایران همچنان وابستگی قابل‌توجهی به واردات کاتالیست دارد.
فهرستی از تولید داخلی، اما بدون کارنامه عملیاتی
انجمن تولیدکنندگان جاذب و کاتالیست ایران فهرستی از 114 نوع کاتالیست و جاذب تولید داخل منتشر کرده است. با این حال، هنوز هیچ گزارشی از میزان استفاده واقعی این کاتالیست‌ها در مجتمع‌های صنعتی، عملکرد عملیاتی آنها و جایگزینی‌شان با نمونه‌های خارجی ارائه نشده است.
از این رو سؤالات کلیدی که در این زمینه مطرح می‌شود عبارتند از:
* این 114 نوع کاتالیست داخلی در چه مجتمع‌هایی، با چه میزان استفاده و در چه شرایط عملیاتی مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند؟
* چند درصد از واحدهای صنعتی ایران در حوزه‌هایی مانند متانول، آمونیاک و فرآورده‌های پالایشی کاملاً با کاتالیست‌های ایرانی فعالیت می‌کنند؟
* آیا خودکفایی 97 درصدی با واقعیت‌های موجود همخوانی دارد؟
چالش‌های تولید کاتالیست در ایران
صنعت کاتالیست ایران با چالش‌هایی در حوزه‌های فنی، اقتصادی و رقابتی مواجه است. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:
* محدودیت در تولید کاتالیست‌های پیشرفته مانند پلیمریزاسیون، ایزومریزاسیون و هیدروکراکینگ
* وابستگی به فلزات گران‌بها مانند پلاتین، پالادیوم، رنیوم و مولیبدن
* عدم اعتماد برخی از مجتمع‌های صنعتی به کاتالیست‌های داخلی
* رقابت شدید با برندهای بین‌المللی نظیر BASF، Albemarle، Axens و Clariant
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه صنعت کاتالیست
برای حرکت واقعی به سمت خودکفایی، ضروری است که اطلاعات دقیق‌تری از عملکرد کاتالیست‌های داخلی منتشر شود. برخی از اقدامات کلیدی در این زمینه شامل موارد زیر است:
1. ایجاد پایگاه داده ملی عملکرد کاتالیست‌های ایرانی که شامل اطلاعاتی مانند نوع مجتمع صنعتی، میزان مصرف، شرایط عملیاتی و بازه‌ زمانی بهره‌برداری باشد.
2. افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D) به‌منظور بهبود کیفیت و افزایش طول عمر کاتالیست‌های داخلی.
3. کاهش وابستگی به واردات مواد اولیه خاص از طریق تولید بومی.
4. اخذ گواهینامه‌های بین‌المللی برای تسهیل صادرات و افزایش رقابت‌پذیری.
بر این اساس عبارت خودکفایی 97 درصدی کاتالیست‌های مصرفی در ایران بدون ارائه مستندات شفاف، قابل تأیید نیست. همچنان بخش قابل‌توجهی از نیاز کشور از طریق واردات تأمین می‌شود و داده‌های دقیقی درباره میزان استفاده از کاتالیست‌های داخلی در صنایع مختلف منتشر نشده است.
انتشار اطلاعات شفاف و مستند از عملکرد واقعی این کاتالیست‌ها، کلید حل این چالش خواهد بود.
برای اینکه ایران واقعاً در مسیر خودکفایی حرکت کند، نیاز به تدوین و انتشار گزارش‌های شفاف از عملکرد کاتالیست‌های داخلی در مجتمع‌های صنعتی وجود دارد. پیشنهادات زیر در این راستا ارائه می‌شود:
ایجاد پایگاه داده ملی عملکرد کاتالیست‌های ایرانی؛ لازم است هر تولیدکننده و هر مجتمع صنعتی اطلاعات زیر را ارائه کند:

* نام مجتمع و نوع فرآیند (پالایشگاه، متانول، آمونیاک، پتروشیمی و…).
* نام کاتالیست استفاده‌شده و میزان مصرف.
* شرایط عملیاتی (دما، فشار، ترکیب خوراک).
* بازه‌ زمانی بهره‌برداری و طول عمر کاتالیست
* مقایسه عملکرد با نمونه‌های وارداتی.
بدون این اطلاعات، نمی‌توان درباره بومی‌سازی واقعی کاتالیست‌ها قضاوت کرد.