بزرگنمايي:
سیاست و بازاریابی - اکتشافات بی‌نظیری در منظومه شمسی طی سال 2023 به‌دست آمد که می‌توانند دید ما درباره جهان هستی را تغییر دهند. این کشف‌های مهم چه هستند؟
گجت نیوز: اکتشافات بی‌نظیری در منظومه شمسی طی سال 2023 به‌دست آمد که می‌توانند دید ما درباره جهان هستی را تغییر دهند. این کشف‌های مهم چه هستند؟
هر ساله یافته‌ها و اطلاعات ما نسبت به پیچیدگی‌های منظومه شمسی بیشتر می‌شود. سال 2023 هم همین‌گونه بود. طی سال گذشته، دانشمندان با اکتشافات استثنایی خود کیهان را برای ما روشن‌تر از هر زمان دیگری کردند. از سیاره‌های کوچک‌شونده تا ماه‌های جدید و یک ابرآتشفشان یخی و چندین نقاط مرموز دیگر در کیهان، در اینجا نگاهی به حیرت‌انگیزترین اکتشافات منظومه شمسی در سال 2023 خواهیم انداخت.
عطارد در حال کوچک‌تر شدن است
با نزدیک‌ترین سیاره به خورشید، عطارد شروع می‌کنیم. اکتبر سال گذشته یک مطالعه جدید نشان داد که کوچک‌ترین سیاره منظومه شمسی احتمالا در حال کوچک‌تر شدن است. متخصصان مدت‌هاست که می‌دانند سیاره عطارد از زمان تشکیل اولیه‌اش به شدت جمع‌شده است. شکاف‌های عظیمی در سطح این سیاره به وجود آمده‌اند که به نام «پارگانها» شناخته می‌شوند.
نظرات اولیه دانشمندان بر این بود که این پارگانها میلیاردها ساله هستند؛ اما تحقیقات جدید نشان داد که برخی از آن‌ها تنها 300 میلیون ساله عمر دارند. این نشان می‌دهد که سیاره اغلب عمر خودش را در حال جمع‌شدن بوده است و این امکان وجود دارد که این فرآیند هنوز هم ادامه داشته باشد. امسال، دانشمندان همچنین کشف کردند که یخچال‌های شور در برخی از حفره‌های عطارد ممکن است شرایط لازم برای رشد برخی از علائم حیات را فراهم کنند.
کشف اکسیژن در زهره
پژوهشگران در ماه نوامبر کمی دورتر از خورشید را بررسی کردند و برای دومین بار در جو زهرآگین سیاره زهره اکسیژن یافت شد تا موضوع حضور این عنصر حیاتی در سیاره آتشین زهره تأیید شود. لایه نازکی از اکسیژن مولکولی (اتم‌های اکسیژن غیر متصل) توسط رصدخانه استراتوسفری اخترشناسی فروسرخ (SOFIA) کشف شد؛ یک تلسکوپ متصل به یک هواپیمای بزرگ که بین سال‌های 2014 تا 2022 در ارتفاعات بالای جو زمین پرواز می‌کرد.
با این حال، این اکسیژن نشانه حیات در ونوس نیست. در عوض پژوهشگران مشکوک هستند که گاز به وسیله تشعشعات خورشیدی باز شده از مولکول‌های دی‌اکسید کربن و مونواکسید کربن در جو تولید می‌شود. این اکسیژن همچنین برای زیستگاه انسانی آینده بی‌اهمیت است، زیرا قابل تنفس نیست و در غلظت‌های پایینی یافت می‌شود.
دانشمندان سال گذشته همچنین کشف کردند که ونوس دارای هزاران آتشفشان بیشتری نسبت به آنچه قبلاً متوجه قرار گرفته بود است و اکثر آن‌ها ممکن است هنوز هم فعال باشند.
ماه پیرتر از چیزیست که فکرش را می‌کنیم
ماه نوامبر مطالعه‌ای منتشر شد که نشان می‌دهد ماه حداقل 40 میلیون سال از آنچه که تصور می‌کردیم پیرتر است. پژوهشگران بلورهای زیرکون درون نمونه سنگ‌های ماه که در مأموریت آپولو 17 ناسا به زمین بازگشته بود را بررسی کردند. تحلیل و بررسی جدید آن‌ها نشان می‌دهد که این بلورها (که به وسیله یک برخورد عظیم بین زمین و یک سیاره به اندازه مریخ باعث به‌وجود آمدن ماه شده) سن زیادی دارند. این بلورها قدیمی‌ترین جامداتی شناخته شده‌ای هستند که بعد از ضربه عظیم شکل گرفته‌اند و به اعتقاد دانشمندان، مثل استوانه زمانی ماه عمل می‌کنند.
دانشمندان همچنین سال گذشته یک گلوله حرارتی مرموز را در فاصله‌ای از ماه کشف کردند و یک تکه جدا شده از ماه را هم در مدار زمین پیدا کردند.
مریخ سریع‌تر و سریع‌تر می‌چرخد
یکی از حیرت‌انگیزترین اکتشافات منظومه شمسی در سال 2023 این بود که فهمیدیم سیاره سرخ هر سال با سرعت بیشتری می‌چرخد و اخترشناسان علت آن را نمی‌دانند. اطلاعاتی که از مأموریت “InSight” ناسا به‌دست آمده نشان می‌دهد که مریخ هر ساله 4 میلی‌آرک‌ثانیه سریع‌تر می‌چرخد و این یعنی هر سال، روزهای آن کوتاه‌تر می‌شود. یک میلی‌آرک ثانیه، یک هزارم ثانیه قوسی، واحد اندازه‌گیری زاویه است.
دو نظریه اصلی در مورد افزایش سرعت چرخش مریخ وجود دارد. اولی می‌گوید تجمع یخ در قطب‌های مریخ باعث تغییراتی در نحوه توزیع جرم آن می‌شود و دومین نظریه به‌نام «بازگشت از یخبندان»، می‌گوید که توده‌های خشک پس از هزاران سال مدفون بودن در زیر یخ‌ها در حال بالا آمدن هستند.
امسال دانشمندان همچنین معمای بزرگترین لرزش سیاره مریخ را هم حل کردند و حداقل تعداد افراد مورد نیاز برای ایجاد یک پایگاه انسانی در مریخ را هم برآورد کردند.
مشتری دوازده قمر جدید دارد
امسال دانشمندان از وجود 12 ماه جدید در مدار مشتری خبر دادند که تعداد ماه‌های این سیاره را به عدد 92 می‌رساند. این رقم، یک رکورد جدید در منظومه شمسی محسوب می‌شود.
ماه‌های جوپیتری که به تازگی کشف شده‌اند، کوچک هستند و از ١ تا 3.2 کیلومتر پهنا دارند و بیشتر آن‌ها مدارهای گسترده‌ای دارند. ٩ تا از 12 ماه، بیش از 550 روز برای دوری از جوپیتر نیاز دارند. این ماه‌ها در سال‌های 2021 و 2022 کشف شده‌اند و توسط مرکز سیارک‌های کوچک اتحادیه بین‌المللی نجوم تأیید شده‌اند. همچنین، سفینه فضایی Juno ناسا در سال گذشته میلادی ترکیبات آلی را روی سطح بزرگترین ماه جوپیتر به‌نام گانیمد کشف کرد. این مولکول‌ها احتمالاً از اقیانوس زیرزمینی ماه به سطح آمده‌اند و نشان‌دهنده احتمال زندگی در آن هستند.
زحل هم قمرهای بیشتری دارد
در حالی که 12 قرم جدید برای مشتری کشف شده، در سمتی دیگر ماه‌های جدید بیشتری برای سیاره حلقه‌دار زحل پیدا شده است. سال گذشته دانشمندان 62 قمر جدید را به فهرست ماه‌های این سیاره اضافه کردند تا در مجموع تعداد قمرهای زحل به عدد 145 برسد و این رکورد جدیدی است که بعدی به‌نظر می‌رسد توسط مشتری شکسته شود. برخی از این ماه‌های جدید فقط 2.5 کیلومتر عرض داشتند.
تمام ماه‌های تازه کشف شده زحل از نوع «قمرهای نامنظم» هستند. این بدان معناست که در مدارهای بعید و بیضوی شکلی به دور سیاره میزبان حرکت می‌کنند و اغلب حرکت آن‌ها در خلاف جهت چرخش زحل است. برخی از آن‌ها نیز به‌هم چسبیده هستند که نشان می‌دهد حاصل از شکستن بدنه‌ای واحد خواهند بود.
دانشمندان در سال 2023 همچنین ترکیب شیمیایی مهمی از ماه اقیانوسی یخی زحل به‌نام «اسلادوس» را شناسایی کردند و متوجه شدند بزرگترین قمر این سیاره که «تایتان» نام دارد نیز احتمالا کور بوده است.
مشاهده گرداب قطبی روی اورانوس
با مشاهده سیارات بیرونی زمین، تصاویر جدیدی از اورانوس منتشر شده که یک گرداب قطبی عظیم را در اطراف قطب شمال آن به‌نمایش می‌گذارند. قطبی که عملا در حال چرخش دور این سیاره یخی است. این نشان می‌دهد که جو سیاره به‌احتمال زیاد بی‌حرکت نخواهد بود.
گرداب قطبی اورانوس یک حلقه چرخان از هوای گرم و سرد است که دور منطقه قطبی سیاره می‌چرخد. این گرداب‌ها در ونوس، زمین، مریخ، مشتری، زحل و نپتون هم مشاهده شده‌اند. در سال 1986، کاوشگر فضایی وویجر 2 ناسا در سفر خودش به خارج از منظومه شمسی، یک گرداب قطبی را دور قطب جنوبی اورانوس مشاهده کرده بود. تصور بر این است که حلقه‌های چرخان از طریق جریان‌های هوایی در ارتفاعات بالا ایجاد می‌شوند؛ هرچند مکانیزم هر سیاره با دیگری متفاوت است. سال گذشته نیز دانشمندان برای اولین بار یک گرداب قطبی را روی خورشید مشاهده کردند.
لکه‌های مرموز روی نپتون در حال رشد است
سال 2023 نجوم‌دانان عکس واضحی از یکی از لکه‌های تاریک مرموز نپتون را از روی زمین ثبت کردند. لکه‌ای که پیش از این هیچ‌وقت دیده نشده بود. از سال 1989 کاوشگر وویجر 2 ناسا حین عبور از روی نپتون یک لکه تاریک را مشاهده کرده بود. دانشمندان بر این باور بودند که این لکه‌های تاریک احتمالا گردبادهای عظیمی مثل لکه قرمز بزرگ مشتری هستند؛ اما هنوز در مورد آن به‌قطعیت نرسیده‌اند. این لکه فقط چند هفته روی سطح سیاره دیده شد که ماجرا را حتی از گذشته هم مرموزتر می‌کند. اما احتمالا این لکه‌ها با یکدیگر مرتبط هستند.
سال گذشته نجوم‌دانان همچنین متوجه ناپدید شدن ناگهانی تمام ابرهای نپتون شدند. علت این اتفاق احتمالا اوج فعالیت خورشید و بیشینه خورشیدی (Solar Maximum) است که تقریبا هر 11 سال اتفاق می‌افتد.
پلوتون دارای یک ابرآتشفشان یخی است
پژوهش تازه‌ای در ماه اکتبر 2023 فاش کرد، سیاره پلوتو که از جایگاه سیارات اصلی خارج شده، یک آتشفشان یخی به اندازه آتشفشان بزرگ یلوستون را در خودش پنهان کرده است.
یخفشان‌ها یا همان آتشفشان‌های یخی، به سادگی آتشفشان‌هایی هستند که با کرایوماگما (ترکیبی از یخ، آب و گازهای مختلف) به جای سنگ آذرین فوران می‌کنند. این مدل آتشفشان‌ها در چندین نقطه از منظومه شمسی کشف شده‌اند که یکی از ان‌ها سیاره کوچک سرس و در مرکز دنباله‌دارهای انفجاری مانند «دنباله‌دار شیطان» است.
آتشفشان تازه کشف شده پلوتو که با نام «گودال کیلادزه» شناخته می‌شود، ابتدا در تصاویر گرفته شده حین مأموریت نیو هورایزنز ناسا به عنوان یک حفره شناخته می‌شد؛ اما پس از بررسی دوباره داده‌ها، دانشمندان اثراتی از کرایوماگما را در اطراف این گودال یافتند که شواهدی از اینکه چندین بار فوران کرده را نشان می‌دهد.
دانشمندان نمی‌دانند آیا این یخفشان هنوز فعال است یا خیر؛ اما اگر فعال باشد، می‌تواند حجم انبوهی از کرایوماگما را تولید کند.
سیاره ٩ ممکن است وجود نداشته باشد
تئوری سیاره نهم یک تئوری فرضی است که می‌گوید یک سیاره نهان در اطراف سیاره‌های خورشیدی وجود دارد. این تئوری بر اساس کمربند کویپر (که گروهی از دنباله‌دارها و سیارک‌ها قرار گرفته در پس مدار نپتون هستند) به وجود آمده است. این نواحی گرانشی غیرمعمول، نشان می‌دهد که یک سیاره نامرئی با اندازه‌ای تا 10 برابر زمین، در خارج از کمربند کویپر وجود دارد.
اما در یک مقاله پیش‌چاپی که در ماه سپتامبر منتشر شد، دانشمندان پیشنهاد دادند که این نواحی گرانشی می‌تواند توسط یک تئوری جایگزین گرانشی به نام دینامیک نیوتنی تغییر یابند. این تئوری می‌گوید که اجرام در لبه راه شیری، مانند سیاره‌های خورشیدی، تحت تاثیر گرانشی بیشتری از قلب سیاه چاله فوق بزرگی که در مرکز راه شیری است قرار دارند. اما این تئوری به طور کلی پذیرفته نشده است؛ بنابراین بهترین حدس ما این است که سیاره نهم وجود دارد.