چاپ

چگونه سلسله‌مراتب نیازهای معروف مزلو انگیزش انسانی را توضیح می‌دهد؟

نوشته کندرا چری

بازبینی‌شده توسط :دکتر استیون گانز

ترجمه:دکتر امیر محبیان

چه چیزی به رفتار انسان انگیزه می‌بخشد؟ سلسله‌مراتب نیازهای مزلو یکی از نظریه‌های شناخته‌شده انگیزش است. بر پایه گفته آبراهام مزلو روانشناس اومانیست، اعمال ما برای دستیابی به نیازهای مشخص برانگیخته‌شده است.

نگاهی دقیق‌تر به سلسله مراتب نیازهای مزلو

مزلو برای نخستین بار مفهوم خود درباره سلسله مراتب نیازها را به سال 1943در مقاله خویش " نظریه انگیزش انسانی" و کتاب بعدی خود "انگیزش و شخصیت" معرفی کرد. این سلسله مراتب نشان می‌دهد که مردم پیش از حرکت به دیگر نیازهای پیشرفته‌تر ، انگیزه دارند تا نیازهای بنیادی را برآورده کنند.

در هنگامی‌که برخی از مکاتب فکری موجود در آن زمان (مانند روان‌کاوی و رفتارگرایی)گرایش به تمرکز بر رفتارهای پیچیده داشتند، مزلو بیشتر به یادگیری آنچه مردم را خوشحال می‌کند و کارهایی که برای رسیدن به آن هدف انجام می‌دهند؛ علاقه‌مند بود.

به‌عنوان یک اومانیست، مزلو معتقد بود که مردم گرایش درونی دارند که خود - شکوفا باشند، یعنی همه‌چیزی که می‌توانند باشند. بااین‌حال، برای رسیدن به این اهداف نهایی باید نیازهای بنیادی‌تری مانند نیاز به خوراک، امنیت، عشق و عزت‌نفس برآورده شود. 1

پنج سطح مختلف از سلسله‌مراتب نیازهای مزلو وجود دارد. بیایید نگاهی نزدیک‌تر به نیازهای مزلو بیندازیم که در پایین‌ترین سطح به نیازهای فیزیولوژیکی معروف است.

از نیازهای نخستین تا نیازهای پیچیده

سلسله‌مراتب مزلو بیشتر به گونه یک هرم نمایش داده می‌شود. پایین‌ترین سطح هرم از نیازهای ابتدایی تشکیل‌شده است، درحالی‌که پیچیده‌ترین نیازها در بالای هرم قرار دارند..

نیازها در پایین هرم شرایط فیزیکی ابتدایی دربرگیرنده نیاز به خوراک، آب، خواب و گرما هستند. هنگامی‌که این نیازهای سطح پایین برآورده شد، مردم می‌توانند به سطح بعدی نیازها، که تندرستی و امنیت هستند، حرکت کنند.

همان‌سان که مردم رو به بالا رفتن در هرم هستند، نیازها به گونه فزاینده‌ای روان‌شناختی و اجتماعی می‌شوند. به‌زودی نیاز به عشق، دوستی و صمیمیت برجسته می‌شود. افزون بر این در هرم، نیاز به عزت‌نفس و احساس موفقیت در اولویت است.

مزلو، مانند کارل راجرز، بر ارزشمندی خود شکوفایی پافشاری کرد، که فرآیندی برای رشد و پیشرفت به‌عنوان یک فرد برای دستیابی به توانایی فردی است.

نیازهای کاستی در برابر نیازهای رشد

مزلو باورمند بود که این نیازها همانند غریزه است و نقش باارزشی در انگیزه دادن رفتار ایفا می‌کنند. 2 نیازهای فیزیولوژیکی، امنیت، اجتماعی و عزت‌نفس نیازهای کاستی هستند که از روی محرومیت ناشی می‌شوند. تعیین این نیازهای سطح پایین برای پرهیز از احساسات ناخوشایند و پیامدها، مهم است.

مزلو، بالاترین سطح هرم را به‌عنوان نیازهای رشد عنوان کرد. این نیازها از کمبود چیزی ریشه نمی‌گیرند، بلکه گرایش به رشد به‌عنوان یک فرد هستند.

درحالی‌که نظریه به طور کلی به‌عنوان یک سلسله‌مراتب تااندازه‌ای سخت به تصویر کشیده می‌شود، مزلو اشاره کرد که ترتیبی که این نیازها برآورده می‌شوند همیشه از این پیشرفت استاندارد پیروی نمی‌کند. برای نمونه، او اشاره کرد که برای برخی کسان نیاز به عزت‌نفس باارزش‌تر از نیاز به عشق است. برای دیگران، نیاز به شکوفایی خلاق شاید جایگزین نیازهای بنیادی شود.

نیازهای فیزیولوژیکی

نیازهای فیزیولوژیکی بنیادی چه‌بسا کاملا آشکار هستند - این‌ها چیزهایی هستند که برای بقای ما حیاتی هستند. برخی از نمونه‌های نیازهای فیزیولوژیکی عبارت‌اند

خوراک
آب
تنفس
تعادل حیاتی

افزون بر نیازهای اولیه خوراک، تنظیم هوا و دما، نیازهای فیزیولوژیکی نیز دربرگیرنده مواردی همچون سرپناه و پوشاک می‌شوند. مزلو همچنین تولید مثل جنسی در این سطح از سلسله‌مراتب نیاز را افزود چون برای بقا و انتشار گونه‌ها ضروری است.

نیازهای تندرستی و امنیت

هنگامی‌که ما به سطح دوم سلسله‌مراتب نیاز مزلو می‌رویم، الزامات کمی پیچیده‌تر می‌شوند. در این سطح، نیازهای امنیت و تندرستی عمده می‌شوند. مردم خواستار کنترل و نظم در زندگی خود هستند، بنابراین، این نیاز به ایمنی و تندرستی تا حد زیادی به رفتار در این سطح کمک می‌کند.

برخی از نیازهای نخستین ایمنی و امنیت عبارت‌اند از:

امنیت مالی
تندرستی و خوب بودن
ایمنی در برابر تصادف و آسیب

پیدا کردن کار، به دست آوردن بیمه سلامت و مراقبت‌های بهداشتی، کمک به‌حساب پس‌انداز، و نقل‌مکان به یک محله امن‌تر، همه نمونه‌هایی از کارهایی هستند که از نیازهای تندرستی و امنیتی انگیزه می‌گیرند.

سطوح ایمنی و فیزیولوژیکی این سلسله‌مراتب باهم، چیزی را می‌سازند که اغلب به آن نیازهای بنیادی می‌گویند.

نیازهای اجتماعی

نیازهای اجتماعی در سلسله‌مراتب مزلو دربرگیرنده چیزهایی مانند عشق، پذیرش و تعلق است. در این سطح، نیاز به روابط عاطفی رفتار انسان را تحریک می‌کند. برخی از چیزهایی که این نیاز را برآورده می‌کنند عبارت‌اند از:

دوستی
وابستگی‌های عاشقانه
خانواده
گروه‌های اجتماعی
گروه‌های جامعه
کلیساها و سازمان‌های مذهبی

برای پرهیز از دشواری‌هایی مانند تنهایی، افسردگی و اضطراب، مهم است که افراد دوست داشته باشند و توسط افراد دیگر پذیرفته شوند. پیوندهای شخصی با دوستان، خانواده، و دوستداران نقش برجسته‌ای ایفا می‌کنند، مانند همکاری در گروه‌های دیگر که ممکن است دربرگیرنده گروه‌های مذهبی، تیم‌های ورزشی، باشگاه‌های کتاب و فعالیت‌های گروهی دیگر باشد.

نیاز به احترام

در سطح چهارم در سلسله‌مراتب مزلو نیاز به قدردانی و احترام وجود دارد. هنگامی‌که نیازهای در سه سطح پایین ارضا شدند، عزت‌نفس آغاز به بازی کردن نقش برجسته‌تری در انگیزه دادن رفتار می‌کند.

در این بخش، به گونه فزاینده‌ای مهم است که به دیگران احترام بگذاریم و از دیگران قدردانی کنیم. افراد نیاز به انجام کارها دارند و سپس این که کوشش‌هایشان به رسمیت شناخته شود.

افزون بر نیاز به احساس موفقیت و اعتبار، اعتمادبه‌نفس باید دربرگیرنده چیزهایی مانند عزت‌نفس و ارزش شخصی باشد. افراد باید احساس کنند که دیگران برای آن‌ها ارزش قائل هستند و احساس کنند که آن‌ها به دنیا کمک می‌کنند. همکاری در کار و جنبش‌های حرفه‌ای، دستاوردهای دانشگاهی، همکاری ورزشی یا تیمی، و سرگرمی‌های شخصی همگی می‌توانند در برآورده کردن نیازهای عزت‌نفس نقش داشته باشند.

کسانی که بتوانند عزت‌نفس خود را با کسب اعتمادبه‌نفس و به رسمیت شناختن دیگران ارضا کنند، گرایش به احساس اعتمادبه‌نفس در توانایی‌های خوددارند. آن‌هایی که عزت‌نفس و احترام دیگران را ندارند می‌تواند احساس خودکم‌بینی در آن‌ها به وجود آید.

سطوح احترام و اجتماعی چیزی است که به‌عنوان نیازهای روانی در سلسله‌مراتب شناخته می‌شود.

نیازهای خودشکوفایی

مزلو با اشاره به نیاز مردم برای رسیدن به توانایی کامل خود به‌عنوان انسان، توضیح داد: " آنچه انسان می‌تواند باشد؛باید بشود."

بر پایه تعریف مزلو از خود شکوفایی:

"ممکن است به گونه بی‌دقتی به‌عنوان بهره‌مندی کامل و بهره‌برداری از استعدادها، توانایی‌ها، توانایی‌های نهفته و غیره توصیف شود. چنین به نظر می‌رسد که چنین کسانی خودشان را متحقق می‌کنند و بهترین کاری را می‌کنند که قادر به انجام آن هستند."

مردم خودشکوفا مردم خودآگاه هستند، به رشد شخصی اهمیت می‌دهند، کم‌تر نگران نظرات دیگران هستند و به برآورده کردن توانایی‌های خود دل‌بسته هستند.

نقد سلسله‌مراتب نیازهای مزلو

نظریه مزلو به‌شدت در درون و بیرون روان‌شناسی محبوب شده است. حوزه‌های آموزش‌وپرورش و تجارت به‌ویژه تحت تأثیر این نظریه قرارگرفته‌اند. در حالی که محبوب شده، مفهوم مزلو بدون انتقاد نبوده است.

در میان این انتقادات:

نیازها ضرورتاً نباید از یک سلسله‌مراتب پیروی کنند

در هنگامی‌که برخی از پژوهش‌ها حمایت از نظریه مزلو را نشان دادند، بیشتر پژوهش‌ها نتوانسته‌اند ایده یک سلسله‌مراتب نیاز را اثبات کنند. وهبه و بریدول گزارش دادند که مدارک کمی برای رتبه‌بندی این نیازها و حتی شواهد کمتری مبنی بر اینکه این نیازها در یک ردیف سلسله‌مراتب قرار دارند؛ وجود دارد.

آزمایش این نظریه دشوار است

خرده‌گیری دیگر از نظریه مزلو این است که تعریف او از خود شکوفایی دشوار است که به گونه علمی آزمایش شود. پژوهش‌های او درزمینهٔ خود شکوفایی نیز بر پایه نمونه بسیار محدودی از افراد بود، از جمله افرادی که به‌عنوان زندگینامه کسانی نامدار بود که مزلو اعتقاد داشت خود - شکوفا باشند.

چرا سلسله‌مراتب نیازهای مزلو به این اندازه تأثیرگذار بود؟

بدون توجه به این انتقادات، سلسله‌مراتب نیازهای مزلو بخشی از یک تغییر مهم در روانشناسی است. به‌جای تمرکز بر رفتار غیر عادی و رشد، روانشناسی انسانی مزلو بر رشد افراد سالم متمرکز بود.

در حالی که تحقیقات نسبتا کمی در حمایت از این نظریه وجود دارد، سلسله‌مراتب نیاز به‌خوبی شناخته‌شده است و هم در داخل و هم خارج از روانشناسی محبوب است. در بررسی‌ای که در سال 2011 منتشر شد، پژوهشگران دانشگاه ایلی نویز دست‌به‌کار شدند تا این سلسله‌مراتب را به آزمایش بگذارند. 3

چیزی که آن‌ها کشف کردند این است که در حالی که تحقق نیازها به‌شدت با شادی پیوستگی دارد، مردم از فرهنگ‌های گوناگون جهان گزارش داده‌اند که خود شکوفایی و نیازهای اجتماعی حتی هنگامی‌که بسیاری از نیازهای بنیادی برآورده نشده‌اند، اهمیت دارد.

چنین نتایجی به این معنا است که در حالی که این نیازها محرکه‌ی پرتوان رفتار انسانی هستند، لزوماً آرایه سلسله مراتبی را که مزلو توصیف می‌کند، به دست نمی‌آورند.

Lester D, Hvezda J, Sullivan S, Plourde R. Maslow`s Hierarchy of Needs and Psychological Health. J Gen Psychol. 1983;109(1):83-85. doi:10.1080/00221309.1983.9711513
Taormina RJ, Gao JH. Maslow and the Motivation Hierarchy: Measuring Satisfaction of the Needs. Am J Psychol. 2013;126(2):155-77.
Tay L, Diener E. Needs and Subjective Well-Being Around the World. J Pers Soc Psychol. 2011;101(2):354-65. doi:10.1037/a0023779

Additional Reading

Maslow, AH. A Theory of Human Motivation. Start Publishing; 2012.
Tay, L, & Diener, E. Needs and Subjective Well-Being Around the World. Journal of Personality and Social Psychology. 2011; 101(2): 354-365. DOI: 10.1037/a0023779.
Wahba, MA, & Bridwell, LG. Maslow Reconsidered: A Review of Research on the Need Hierarchy Theory. Organizational Behavior and Human Performance. 1976;15:212–240.